François Schuiten staat op het topje van Jims neus. Een kleine zichtbare herinnering aan een immens verdoken verdriet.
Luk, geestelijk vader van Daedalus, herinnert zich nog één van de eerste signeerdagen in zijn toenmalige stripwinkel Bloomie’s. Een waar succes. Het was ver na sluitingstijd toen nog één auteur, een opkomend talent, zijn laatste signeerbeurt geduldig afwerkte en hij vervolgens in zijn klassieke Mercedes-Benz 190D terug huiswaarts reed. Daar gaan we nog veel van horen, dacht Luk bij zichzelf, kijkend naar de eigen tekening in zijn hand. Dat was in 1982. En dat opkomend talent was François Schuiten. Wie vandaag de dag Schuiten zegt, zegt architecturale fascinatie, diepe mysteries en grenzeloze verbeelding. Aan zijn indrukwekkend oeuvre voegt de grootmeester de intimistische kroniek Jim toe. Wij mochten de auteur, druk bezig met verhuisdozen, opbellen voor een gesprek. Om te babbelen over Jim, superkrachten en de Beatles.
Op 24 januari 2023 verloor François Schuiten zijn trouwe vriend. Na 13 jaar dag in dag uit samenzijn, was hij er niet meer. “Het verlies van mijn hond was zo heftig, dat de enige manier om het een plaats te geven, tekenen was. Als ik het moeilijk heb, biedt tekenen vaak een soelaas. Een soort uitlaatklep om te begrijpen wat er gebeurt of om te reflecteren. Ik maakte een afspraak met mezelf: één tekening per dag als een levendige herinnering aan Jim.” Een afspraak die resulteerde in een graphic novel met meer dan honderd getekende illustraties van een grote, zwarte hond, even ontroerend als vermakelijk.
Sprekende beelden
Er bestaan veel boeken over rouw, verdriet en andere emoties die gepaard gaan met het verlies van een huisdier. Het toepassen van tekeningen die uitdrukken wat er op zo een moment gebeurt, is niet gebruikelijk. “Het klopt dat woorden iets expliciet uitleggen of eenvoudig begrijpbaar maken, maar zelf geloof ik meer in de kracht van tekeningen. Ze kunnen uitdrukken waar woorden tekortschieten,” stelt Schuiten beslist. “Dat ik niet goed ben met woorden – ik heb dyslexie – speelt uiteraard ook mee. Als je van kinds af aan leeft met een beperking, ga je andere superkrachten ontwikkelen,” voegt hij er lachend aan toe. “Het verlies en de pijn na Jims overlijden, verlamden me. Ik kon nergens anders aan denken. Hem tekenen leek een dwingende noodzaak.”
De vele silhouetten in Jim vormen aan de ene kant een herinnering aan zijn aanwezigheid, aan de andere kant een gapende wonde van gemis. Het leest als een dagboek, maar dan zonder slotje. “Onze samenleving heeft de neiging om lijden te prioriteren en het verlies van een huisdier staat helemaal onderaan de lijst. Volgens sommigen is het niet redelijk om emotioneel te worden van het verlies van een dier, dat is gewoon not done. Toen mijn zoon enkele tekeningen van Jim op zijn sociale media deelde en ik de reacties las, kwam ik op het idee om ze te bundelen. Ik realiseerde me dat het boek een troost kan zijn voor mensen die ook hun huisdier hebben verloren. Een aanmoediging dat het kan helpen om je verdriet te uiten. Het boek werkt als een soort bevrijding: het loslaten van opgekropt verdriet, te intiem en kwetsbaar om te uiten.”
Net als vele andere kinderen tekende ik graag de vliegtuigen in de lucht of de bomen uit de natuur. Het was mijn vader die opmerkte dat ik voor een kind van vier jaar uitzonderlijk veel details tekende. Hij zei altijd dat observeren een kunst is. Door op te groeien met dyslexie heb ik andere superkrachten ontwikkeld.
Digitale tekentools maken veel mogelijk, maar voor mij is het geen magisch toverstokje. Geef mij maar pen en papier. Op deze manier blijft het reflecteren en de creatie van het storybord een authentiek proces.
Pen en papier
De digitale tekentools vandaag de dag bieden een aantal opmerkelijke mogelijkheden en artiesten weten er fantastisch mee te spelen. Toch staan in Jim de zwart-wit tekeningen centraal. “Ik werk graag samen met kunstenaars als Laurent Durieux. Door zulke samenwerkingen realiseer ik me hoeveel de digitale tools te bieden hebben en wat het mogelijk maakt. Maar voor mij is het geen magisch toverstokje. Geef mij maar pen en papier,” klinkt het nostalgisch. “Ik houd van het geluid van pen op papier en ik geniet van het intensieve proces. Ik steek veel tijd in mijn tekeningen, maar het helpt me ook beter te kijken naar de ontwerpen die ik maak.”
Schuiten slaagt erin om met tekeningen (voorzien van een beetje tekst) een denkbeeldige wereld te scheppen. In die zin is Jim niet zozeer een strip dan wel een illustratieoefening. Erg interessant. “Er is behoefte om een nieuwe wereld uit te vinden, om een nieuwe visie op de wereld te projecteren, een gevoel van verwondering te creëren in een zeer hard en angstwekkend klimaat. Ik denk dat tekenen hierin een rol kan spelen. Voor mij maakt het niet uit als het om een strip gaat of niet, zolang ik maar de meerwaarde van het boek voel. Alleen in een boek kan je dit soort plezier beleven: een mix van verbeelding, de sensualiteit van papier en het plezier van een kunstobject.”
De tijd uit het oog verliezen
In het boek spat de liefde van Schuiten voor zijn hond van de pagina’s af, maar ook de behoefte aan gezelschap en genegenheid. We vroegen ons af hoe het met de leegte gaat die Jim achterliet. “Een paar maanden na zijn overlijden, verlangde ik naar een nieuwe hond. Elke hond die mij passeerde, wilde ik aaien, knuffelen of mee spelen. Ik adopteerde dus een nieuwe hond, Ulysse.” Schuiten heeft een groot hart voor dieren in het algemeen. Dat is ook de redenen dat hij vegetariër is. Op de vraag of koken dan een van zijn passies is, klapt hij uit de biecht. “Ik moet bekennen dat koken geen kwaliteit is die ik beschik, maar ik word gelukkig omringd met mensen die voortreffelijk zijn in de keuken.”
Behalve van dieren houdt Schuiten ook van tijd verliezen. “Alles moet snel gaan tegenwoordig. Om dingen anders te doen, heb je tijd en ruimte nodig,” legt hij inspirerend uit. “Artistieke blokkades bijvoorbeeld zijn altijd interessant. Ze komen met een reden, er valt daar iets uit te leren. Iedere tekening is een avontuur. Slechte tekeningen maken, is een noodzakelijk kwaad. Neem vooral de tijd voor een wandeling. Ik woon graag in steden als Brussel en Parijs, maar zoek wel steeds de groene plekken op. En laat je inspireren. Door muziekartistiesten bijvoorbeeld. Voor mij zijn dat iconen als Led Zeppelin, Pink Floyd, The Rolling Stones en The Beatles.
En met dat laatste advies sluiten we het gesprek af. Het is grappig dat hij The Beatles als laatste vernoemt. Want, voor ons is François Schuiten toch een beetje de Paul McCartney van de stripwereld … En dat zeggen we hem ook. Zijn hartelijke lach weerklinkt door de speakers.
Bedankt, François, voor dit fijne en aangename gesprek!
Artistieke blokkades komen je iets vertellen. Je moet accepteren dat ze er zijn. Je kan ze niet wegtoveren, mijn geheime formule is tijd en ruimte. Ik houd ervan om de tijd uit het oog te verliezen.
